Türkiye Cumhuriyeti 29 Ekim 1923'te ilan edildi.

Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk

cumhurbaşkanı seçildi.

29 Ekim 1925'ten itibaren milli bayram olarak kutlanmaya başlandı.

Türkiye Cumhuriyeti'nin Kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün

19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkmasıyla yakılan bağımsızlık meşalesi,

Türk milletinin verdiği büyük mücadele sayesinde bir daha hiç sönmedi.

Mustafa Kemal Atatürk, Erzurum Kongresi'nde Mazhar Müfit Bey'e,

"Zaferden sonra hükümet şeklinin cumhuriyet olacağını" söyledi ancak

yakın çevresi ne de toplum henüz cumhuriyet sistemine alışık olmadığı

için bu düşüncesini milli bir sır olarak sakladı.

TÜRK MİLLETİNİN YAŞAMINDA YENİ BİR DÖNEM BAŞLADI

23 Nisan 1920'de Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılmasıyla Türk

milletinin yaşamında yeni bir dönem başlamış oldu. Artık halkın

temsilcilerinden oluşan Türkiye Büyük Millet Meclisinin üstünde hiçbir

gücün olmadığı ortaya koyuldu.

Kurtuluş Savaşı'nın başarıyla sonuçlanmasının ardından, yeni Türk

devletinin varlığı, 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması ile

tescillenmiş oldu. İkinci dönem Türkiye Büyük Millet Meclisinin

toplanmasından 2 ay sonra 13 Ekim 1923'te Ankara, Türkiye'nin

hükümet merkezi oldu. Artık mevcut rejimin isminin de bütün açıklığı

ile konulması, yeni devletin başkanının seçilmesi gerekiyordu.

O güne kadar devlet başkanlığı görevi, Türkiye Büyük Millet Meclisi

Başkanı olarak Mustafa Kemal Paşa tarafından yürütüldü. Diğer

taraftan bazı yabancı ülkeler de Lozan Antlaşması'nın onayı için

Türkiye'deki yeni devlet rejiminin daha açık şekilde belirlenmesini

istiyordu. 27 Ekim 1923'te İcra Vekilleri Heyetinin istifası ve Meclisin

güvenini kazanacak bir kabine listesinin oluşturulamaması da bu

soruna acil bir çözüm gerektirdi.

"YARIN CUMHURİYET İLAN EDECEĞİZ"

Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk, 28 Ekim 1923 akşamına kadar

hükümetin kurulamaması üzerine Çankaya Köşkü'nde arkadaşları

için Latife Hanım'a bir sofra hazırlattı.

İsmet Paşa, Ali Fuat Paşa, Halit Paşa, Kemalettin Sami Bey'in de yer

aldığı akşam yemeğinde yaşananları Atatürk, Nutuk'ta şöyle anlattı:

"Gece olmuştu... Çankaya'ya gitmek üzere Meclis binasından

ayrılırken, koridorlarda beni beklemekte olan Kemalettin Sami ve

Halit Paşa'lara rastladım. Ali Fuat Paşa, Ankara'dan hareket

ederken bunların Ankara'ya geldiklerini o günkü gazetede 'Bir

Uğurlama ve Bir Karşılama' başlığı altında okumuştum. Daha

kendileriyle görüşmemiştim. Benimle konuşmak üzere geç vakte

kadar orada beklediklerini anlayınca, akşam yemeğine gelmelerini,

Milli Savunma Bakanı Kazım Paşa vasıtasıyla kendilerine bildirdim.

İsmet Paşa ile Kazım Paşa'ya ve Fethi Bey'e de Çankaya'ya benimle

birlikte gelmelerini söyledim. Çankaya'ya gittiğim zaman, orada, beni

görmek üzere gelmiş bulunan Rize Milletvekili Fuat, Afyonkarahisar

Milletvekili Ruşen Eşref Bey'lerle karşılaştım. Onları da yemeğe alıkoydum.

Yemek sırasında, 'Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz' dedim. Orada

bulunan arkadaşlar, derhal düşünceme katıldılar. Yemeği bıraktık.

O dakikadan itibaren, nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir

program belirledim ve arkadaşları görevlendirdim. Belirlediğim

programın ve verdiğim talimatın uygulanışını göreceksiniz.

Efendiler, görüyorsunuz ki Cumhuriyet ilanına karar vermek için

Ankara'da bulunan bütün arkadaşlarımı davet ederek onlarla görüşüp

tartışmaya asla lüzum ve gereksinim duymadım. Çünkü, onların da

aslında ve tabii olarak benim gibi düşündüklerinden şüphe etmiyordum

. Halbuki o sırada Ankara'da bulunmayan bazı kişiler, yetkileri olmadığı

halde, kendilerine haber verilmeden, düşünce ve rızaları alınmadan

Cumhuriyet'in ilan edilmiş olmasını bize gücenme ve bizden ayrılma

sebebi saydılar."

"TÜRKİYE CUMHURİYETİ MESUT, MUVAFFAK VE

MUZAFFER OLACAKTIR"

Mustafa Kemal Paşa o gece İsmet Paşa ile 1921 Anayasası'nın bazı

maddelerini değiştiren kanun tasarısını hazırladı. "Türkiye devletinin

hükümet şekli Cumhuriyettir." hükmünün yer aldığı tasarı üzerinde

TBMM'de yapılan konuşmalardan sonra saat 20.30'da oturuma katılan

158 üyenin tamamının oyuyla Cumhuriyet'in ilanı kabul edildi.

Cumhuriyet'in ilanı "Yaşasın Cumhuriyet" sesleri ve alkışlarla karşılandı.

Böylece yeni devletin yönetim biçimi bütün açıklığı ile ismini almış oldu.

Cumhuriyet'in ilanı ile "Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir" ilkesi de

artık devlet yönetiminde en belirgin şekliyle yerini buldu.

Ardından cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi. Yapılan gizli oylamada

158 milletvekilinin tamamının oyunu alan Gazi Mustafa Kemal Atatürk,

TBMM tarafından yeni Türk devletinin ilk cumhurbaşkanı seçildi. Bunun

üzerine kürsüye gelen Atatürk, yaptığı konuşmasını, "Türkiye Cumhuriyeti

mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır." sözü ile bitirdi.

Böylece devletin adı ve rejimiyle ilgili tartışmalara son verildi ve devlet

başkanlığı konusu çözüme kavuştu. Hükümetin kurulma şekli yeniden

düzenlendi.

Buna göre, cumhurbaşkanı başbakanı atayacak, başbakan da bakanlarını

seçip cumhurbaşkanının onayına sunacaktı. Bu uygulamayla, Meclis

Hükümeti Sistemi yerine parlamenter rejime geçilmiş oldu.

"MİLLİ BAYRAM" OLARAK KUTLANMAYA BAŞLANDI

İlk hükümeti kurmakla İsmet İnönü görevlendirilirken, Fethi Okyar da

TBMM Başkanlığı'na seçildi. Türk halkı, 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim

günü Cumhuriyet'in ilanını kutladı. 26 Ekim 1924'te yayımlanan

kararname ile Cumhuriyet'in ilanının 101 pare top atışı ve düzenlenecek

etkinliklerle kutlanmasına karar verildi.

Karar doğrultusunda 29 Ekim 1924'teki etkinlikler, kutlamaların

başlangıcı oldu. Hariciye Vekaleti, 2 Şubat 1925'te bir kanun teklifiyle

29 Ekim'in bayram olmasını önerdi. Teklif, Meclis Anayasa Komisyonu

tarafından incelendi ve 18 Nisan'da karara bağlandı.

TBMM'de teklifin 19 Nisan'da kabul edilmesi ve yeni Türk devletinin

Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde yüzünü çağdaşlaşma ve demokrasiye

çevirmesiyle 29 Ekim, 1925 yılından bu yana "milli bayram" olarak

kutlanmaya başlandı.